Het is niet helemaal duidelijk wanneer het begonnen is. De eerste actieve burgers viel het omstreeks 1995 op, met name op het terrein van het familierecht bleek de grondwettelijk gegarandeerde openbaarheid van uitspraken opgeofferd aan een vage notie van privacy. Vonnissen werden niet meer letterlijk, mondeling, openbaar uitgesproken en voortaan schriftelijk, maar vaak niet openbaar, afgegeven.

Er was in de regel ook geen individuele inzage mogelijk. Wel werd vaak onder de vonnissen geschreven dat ze openbaar waren uitgesproken. dat bleek bij nader inzien gewoon een regelrechte leugen. (Valsheid in geschrifte door twee ambtenaren in functie)

In 1996 was een aantal leden van de stichting Dwaze Vaders regio Oost zo verbaasd over het optreden van sommige rechters dat ze wel eens wilden weten of de geconstateerde misstanden een structureel karakter dragen. Daartoe werd verzocht om inzage in uitspraken van de rechtbank Zutphen. Aangezien dat soort uitspraken nou eenmaal niet toegankelijk zijn op het moment van uitspreken zal openbaarheid door inzage dienen te geschieden. De eerste reactie van de griffie Zutphen was dat er iets mis was met de verzoekers; ze zouden een gebrek hebben aan vertrouwen in rechters. Later begon men daar dossiers en uitspraken grondig door elkaar te halen zodat er geen touw meer aan enig vermeend argument vast te knopen was.

Eerste maakte het, toen nog illegitieme, mogelijk illegale, Algemeen Secretariaat Zittende Magistratuur het op 25 augustus 1997 tot dwingend beleid voor rechters om vonnissen achter te houden voor het publiek (zie rechterkolom). Rechtbanken (Arnhem bijvoorbeeld-Hooft Graafland en mr Steenland), die wat anders vonden, schikten zich later in dit dictaat dat overigens an sich ook een ontoelaatbare inmenging in de eigen verantwoordelijkheid van de rechter betekende. De rechter is namelijk individueel verantwoordelijk voor het openbaar doen van zijn vonnissen. In feite kun je spreken van een strafbare samenspanning van de rechterlijke macht tegen een van de basisprincipes van de Trias Politica.

Pogingen van mij om de Titanic te keren, waarbij ik een heel rechterscongres unaniem op mijn hand kreeg, liepen op niets uit. Ook in andere Europese landen speelde dit probleem. Bijvoorbeeld in Engeland. In 2001 Oordeelde het Europese hof in tegenstelling met eerdere uitspraken ( bijvoorbeeld het Pretto-arrest) in een oordeel in de zaak B en P (Pelling) tegen het United Kingdom dat openbaarheid van uitspraken slechts een relatief recht is dat kan worden afgewogen tegen privacy. Overigens was een flinke minderheid van het hof een heel ander oordeel toegedaan en het is dan ook goed om dit stuk te lezen. Inmiddels wordt Dhr Pelling bedreigd met 2 jaar gevangenisstraf wegens het publiceren van een vonnis dat volgens de Engelse Justitie geheim is; meer hierover op deze website.

Met het arrest van het Hof in Straatsburg leek de zaak juridisch dichtgetimmerd. In die zin dan dat de rechters de rijen gesloten hadden en zich collectief tegen de wet hadden gekeerd. In 2006 schreef de commissie de Meij (Vereniging Media en Communicatierecht) een rapport over de openbaarheid van uitspraken . Hun voorstel was om de "uitzonderingen" op openbaarheid die de rechterlijke macht bedacht, te codificeren in de Grondwet. De commissie beweerde in haar berichtgeving naar buiten dat ze de openbaarheid zou gaan verbeteren.

In 2010 werd een wetsontwerp aanhangig gemaakt dat beoogt de mogelijkheid te openen dat in bepaalde, door de rechter aan te wijzen, gevallen zittingen in het familierecht openbaar zijn. De stichting Kinderen-Ouders-Grootouders startte naar aanleiding daarvan een kaartenactie ( zie hiernaast)

Een aantal mensen die het wel weten zien de bui al hangen en vrezen een totale instorting van de rechtspraak en de maatschappij als deze zaken helder aan het licht komen. Toen ik 10 jaar geleden een keer met Tweede Kamerlid Otto Vos over het probleem van de openbaarheid van uitspraken sprak zei hij iets in de trant van " Joep, ik ga daar geen vragen over stellen. Dan kan het nog veel erger worden." Ik snapte dat toen niet goed. Maar sinds het optreden van de cie de Meij snappen wij het geloof ik wel. De rechterlijke macht volgt al jarenlang de tactiek om de wet naar hun hand te zetten (zich dus regelrecht met de wetgeving te bemoeien) in plaats van ernaar te leven. Daarom bepleit de cie de Meij codificering van de niet-openbaarheid. (Zie boven). Daarom hebben wetenschappers als Crombach wel harde kritiek maar noemen ze niet echt man en paard.
De pers, en zeker de Nederlandse interesseert zich in het geheel niet voor het onderwerp. Paul Ruijs slaagde er een enkele keer in wat in de pers te krijgen en Joep Zander publiceerde erover in het Katholiek Nieuwsblad en (sic) de door het ministerie van Justitie uitgegeven justitiekrant. Een uitgebreid artikel van Paul Ruijs is ook terug te vinden in het boek "Kwaliteit van de rechtspraak op de weegschaal"

In 2016 schreef Joep Zander een, volgens zijn begeleidend hoogleraar, 'goed en overtuigend' artikel voor het Nederlands Juristenblad over de kwestie van openbaarheid en het machtsmisbruik van de Raad voor de Rechtspraak en haar voorgangers. Een en ander leidde tot een zeer merkwaardige correspondentie met de redactie van dat blad. De argumenten van de redactie om het artikel af te wijzen getuigden volgens Joep van een volledige verstandsverbijstering. Nader te duiden als een collectieve psychose. De praktijk van niet-openbaarheid lijkt als het ware vervolgens theorie te worden gezien de volgende passage op de site van een advocaat. Dit overigens dus ondanks het feit dat al die rechters en griffiers nog steeds onder hun geheime verhaaltjes schrijven dat ze openbaar zijn uitgesproken.

En hoe komt het nu dat dit onrecht zomaar voortduurt en er zich eigenlijk niemand voor interesseert?

Een hoop heeft te maken met cognitieve dissonantie/ cognitieve afstand. Zie hiervoor wat opmerkingen op deze pagina.
Een belangrijk probleem is dat er in familierechtvonnissen een hoop onzinnige beweringen over mensen staan. Mensen hebben het er allicht moeilijk mee dat beweringen over hun openbaar worden. Maar dat geldt des te meer voor valse beweringen. Het vervelende is dat dit probleem pas goed kan worden aangepakt door openbaarheid en transparantie. Dit maakt dat er zorgvuldiger zal worden omgegaan met de werkelijkheid. Misschien is het daarvoor ook noodzakelijk de toegankelijkheid van de procedures zelf te vergroten. Verder lijkt me er vanuit het door de wetgever beoogde doel van jurisprudentie en controleerbaarheid weinig in te brengen tegen het anonimiseren van persoonsgegevens van betrokken partijen. Gegevens van deskundigen en professionals in de zaak zouden wel zichtbaar moeten blijven lijkt me.

Hierover ga ik binnenkort verder.

Joep Zander

Journalisten lopen als makke schapen achter rechters aan.

In de Trouw van woensdag 28-7-2004 een prachtig stukje propaganda van de rechterlijke macht. De Raad voor de rechtspraak heeft bedacht dat het in het belang van de openbaarheid van rechterlijke uitspraken van belang is dat journalisten met begrip het rechtsbedrijf kunnen verslaan.

Voorwaar een prachtig staaltje double speak. Het was immers de voorganger van de Raad voor de Rechtspraak zelf die de openbaarheid van uitspraken in Nederland als principe aan de wilgen heeft gehangen. Burgers hebben sindsdien geen algemeen recht meer op toegang tot rechterlijke uitspraken. Dit is overigens letterlijk in strijd met onze grondwet die openbaarheid, zonder uitzondering, gelast. Nederlandse rechters staan daarin overigens niet alleen. Inmiddels heeft ook het geroemde Europese Hof voor de Rechten van de Mens dit beleid voor heel Europa goedgekeurd. Wederom integraal in strijd met artikel 6 van de Europese verklaring van de rechten van de mens ( zoals een minderheid bij dat hof overigens destijds goed belichtte)

De Raad voor de Rechtspraak heeft geen enkel belang bij kritische burgers die de gang van zaken bij de rechterlijke macht onder de loep nemen. Dat ze belang heeft bij de openbaarheid van uitspraken is onzin. Ze heeft belang bij kritiekloze burgers die ja en amen roepen als een rechter wat zegt. En belang bij kritiekloze journalisten waar de betreffende trouwjournalist er een van is. Natuurlijk is er wel eens een moment van incidentele kritiek op de rechterlijke macht, maar werkelijk fundamentele of structurele kritiek daar durven de Nederlandse journalisten zich niet meer aan te wagen. Dat blijkt uit dit stukje en uit het feit dat de problematiek van de openbaarheid van uitspraken in Nederland niet in de pers is geweest (vooruit; een keer heb ik de gelegenheid ergens gehad).