achternaamswijziging van minderjarige kinderen

Naamswijziging; verlies van identiteit

naamswijziging voor kinderen na relatiebeeindiging van hun ouders
dossier naamswijziging papa.nl.nu

Voor praktische informatie kunt u het beste naar de hier onder vermelde link van S&O gaan. De site papa.nl.nu biedt over dit onderwerp vooral achtergrond en opinies.

In dit dossier:

Attentie;

De richtlijnen naamswijziging zijn in 1998 en 2004 veranderd ( na onderstaand opinierend artikel). Voor recente informatie verwijzen wij u naar: goede overzichtelijke praktische informatie bij S&O dit is een externe link en de nieuwe folder van het ministerie van justitie

Jurisprudentie 1999:
Andere achternaam gebruiken verboden door kortgedingrechter.

Moeder van kind wilde vooruitlopend op naamswijziginsprocedure alvast andere achternaam gebruiken. Dit is een vast gebruik dat tot nu toe het veranderen van de naam bevorderde.
De president van de rechtbank Amsterdam heeft in Kort geding besloten dat dit nu een specifieke moeder wordt ontzegd. Voorwaar een revolutionair vonnis.

index dossier naamswijziging

4 december 1995 ( dit artikel is op enkele punten verouderd in verband met invoering nieuwe richtlijnen; zie boven)

0 Inleiding: het belang van het kind

Inzake naamswijziging bestaat er consensus over dat het belang van het kind voorop dient te staan. Volgens de Richtlijnen voor de geslachtsnaamswijziging (1989) van het Ministerie van Justitie wordt een verzoek tot naamswijziging afgewezen indien de belangen van het kind zich verzetten tegen inwilliging van het verzoek.

Het belang van het kind is gediend met:
- continuïteit van naam in de tijd;
- eenheid van naam in het gezin.
Continuïteit en eenheid van naam kunnen elkaar versterken maar kunnen in bepaalde situaties ook strijdig zijn met elkaar. Die strijdigheid doet zich met name voor bij kinderen die na echtscheiding van hun ouders bij de moeder verblijven en de naam van de vader dragen. Over deze laatstgenoemde situatie gaat het hier.

Kernvraag is: wat weegt het zwaarst, continuïteit of eenheid?
Hierna worden opvattingen rondom de kernvraag geordend en een conclusie getrokken.

1 Eenheid van naam in het gezin

a Volgens de toelichting in de Richtlijnen moet naamswijziging in het belang van het kind zijn. Daarbij wordt gesteld dat het in het algemeen in het belang van het kind is dat het de naam van de overige gezinsleden draagt. In de toelichting worden vervolgens hiervoor een aantal argumenten aangedragen:
- verschil in naam roept vragen bij derden op die als hinderlijk kunnen worden ervaren;
- in veel gevallen gaat het kind reeds onder de gevraagde naam door de wereld;
- het komt de stabiliteit en rust in het gezin ten goede, het kind valt niet langer op door zijn afwijkende geslachtsnaam en de naamswijziging bevestigt de band van het kind met de persoon wiens naam wordt verleend.
Op deze argumenten wordt verderop teruggekomen.
b De Richtlijnen gaan er geheel aan voorbij dat in veel gevallen het belang van het kind het best gediend zou zijn als de moeder gebruik maakt van haar recht de naam van de vader te (blijven) gebruiken. Dan geniet het kind de voordelen van eenheid van naam én van continuïteit van naam.
Kennelijk wegen de wensen van de moeder voor het Ministerie zwaarder dan de belangen van het kind.

2 Continuïteit van naam in de tijd

a Volgens de Richtlijnen wordt niet onbeperkt voorrang gegeven aan eenheid boven continuïteit van naam. Een verzoek tot naamswijziging kan pas worden gedaan wanneer de opvoedingssituatie na echtscheiding tenminste drie jaar bestaat. Volgens de toelichting is naamswijziging alleen in het belang van het kind als de verzorgingssituatie bestendig kan worden geacht.
In de Richtlijnen staat bovendien dat een verzoek tot naamswijziging wordt afgewezen indien een dergelijke naamswijziging reeds eerder heeft plaatsgevonden.
Uit beide beperkingen blijkt dat in de Richtlijnen een zeker - zij het beperkt - belang wordt gehecht aan continuïteit van naam.
b Volgens de Nota leefvormen van het Ministerie (1995) is de naam een kostbaar gegeven waarmee zorgvuldig moet worden omgegaan. Verder stelt de Nota dat men in de naam veelal de afstamming terugvindt.
Daar kan aan worden toegevoegd dat echtscheiding niets verandert aan de afstamming.
c Je zou dezelfde zorgvuldigheid verwachten bij naamswijziging na echtscheiding als bijvoorbeeld bij stiefouderadoptie. Zo gaat stiefouderadoptie niet door indien de niet-verzorgende ouder hiertegen bezwaar maakt
. d In het familierecht wordt grote waarde gehecht aan continuïteit in de opvoedingssituatie. De naam is een aspect van de opvoedingssituatie. Hieruit vloeit voort dat aan continuïteit van naam grote waarde moet worden gehecht. Voor het verbreken van die continuïteit moeten gegronde redenen bestaan.
Juist na echtscheiding, waarbij een breuk optreedt in een aantal aspecten van de relatie tussen vader en kind, is continuïteit van de overige aspecten van die relatie zoals de naam belangrijk.
e Wanneer de opvoedingssituatie zich wijzigt na de naamswijziging, kan de eenheid van naam opnieuw worden verbroken. Dan heeft het kind geen continuïteit én geen eenheid. Dit risico is zeker niet denkbeeldig. Bijvoorbeeld als het kind bij de vader gaat wonen.
Het kind kan zelfs met een naam blijven zitten van iemand waarmee het geen enkele juridische band heeft. Bijvoorbeeld als de stief- of pleegvader de samenwoning verbreekt terwijl het kind zijn naam draagt.

3 Breuk in continuïteit van naam: gevolgen voor het kind

a De Richtlijnen gaan geheel voorbij aan de schadelijke gevolgen voor het kind van het afnemen van de oorspronkelijke naam.
Wel blijkt uit de uitvoering van de Richtlijnen het beleid van het Ministerie dat naamswijziging niet moet leiden tot verdoezeling van de afstamming. Maar verder dan dat het kind zijn afkomst moet kennen, gaat dit beleid niet. Volgens gegevens van het Ministerie hebben de raden voor de kinderbescherming er geruime tijd op aangedrongen naamswijziging voor kinderen beneden de 12 jaar niet toe te staan omdat vooral bij jongere kinderen de naamswijziging het effect heeft de werkelijke situatie toe te dekken, hetgeen volgens het Ministerie niet de bedoeling mag zijn. Dat was voor het Ministerie aanleiding tijdens het vorige kabinet om voor te stellen naamswijziging beneden de 12 jaar te verbieden.

b Volgens vele deskundigen ervaart een kind van gescheiden ouders naamswijziging als een psychologische breuk tussen vader en kind die het belang van het kind schaadt. Dit geldt zowel bij het krijgen van de naam van de moeder als van een stief- of pleegvader. Het belang van het kind zou ermee gediend zijn een positieve relatie tussen vader en kind te bevorderen.
Voor zover bekend, is de meest grondige publicatie over het belang van het kind bij naamswijziging 'Child custody and divorce' (Engeland, 1984) van Susan Maidment. Maidment zegt dat er twee redenen zijn om het kind de naam van de stiefvader te geven (p.228):
- Om de stiefsituatie te verbergen. Maidment zegt hierover: dit is schadelijk voor het kind.
- Om een gevoel van eenheid te creëren. Maidment zegt hierover: een samenleving die echtscheiding toestaat, kan zich niet veroorloven zich te schamen over het voorkomen van meer geslachtsnamen in één gezin.
In Engeland geldt sinds 1977 de regel dat de voogd geen stappen mag ondernemen die erin zouden kunnen resulteren dat een kind bekend wordt onder een nieuwe achternaam (p.49). Deze regel is gebaseerd op de overtuiging dat het in het algemeen niet in het belang van het kind is het de naam van zijn ouder te ontnemen. Door het kind te suggereren dat er een reden is waarom het beter is de naam van de vader niet meer te gebruiken, wordt de band tussen vader en kind geschaad (p.50). Een positieve relatie met de vader speelt een belangrijke rol in de sociale en cognitieve ontwikkeling van het kind (p.228).
Voor de veiligheid van het kind is niet zozeer de naam van belang als wel een goed contact tussen de ouders en de stiefouder (p.53).
c Mevrouw Wortmann, kinderrechter en familierechtdeskundige van het Ministerie, schrijft in een artikel in Familie- en Jeugdrecht (1994, nr 5, p.113) dat uit het recht op eerbiediging van het familie- en jeugdrecht van artikel 8 van het Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens en de fundamentele vrijheden zou kunnen worden afgeleid dat de nauwe band tussen geslachtsnaam en afstamming niet gemakkelijk doorbroken zou moeten kunnen worden, zeker niet wanneer naamswijziging wordt voorgesteld waarbij de vader zich verzet.

d De Richtlijnen gaan er geheel aan voorbij dat het afnemen van de oorspronkelijke naam een wapen kan zijn van de moeder in een conflict met de vader.
Met zo'n wapen wordt een kind ingezet in een conflict tussen zijn ouders en wordt het gedwongen tegen de naam van zijn vader en daarmee tegen zijn vader te kiezen.
e Het in de Richtlijnen gehanteerde argument dat eenheid van naam het kind rust zal geven, lijkt een schijnargument. Zeker bij verzet van de vader is die zo verlangde rust voor het kind bij een verzoek tot naamswijziging hooguit een uiterlijke schijn van rust. Naamswijziging roept reacties op van de vader die de relatie tussen de vader en het kind kunnen schaden. Naamswijziging voelt het kind als een verraad van zijn vader die de relatie met beide ouders kunnen schaden. Hij kan schuldgevoelens tegenover zijn vader krijgen en wrokgevoelens tegenover zijn moeder.

4 Afwegingen bij besluit tot naamswijziging

a Volgens de toelichting in de Richtlijnen moet elk geval op zijn eigen merites worden beoordeeld. Dat betekent dat het Ministerie zich niet alleen kan baseren op een algemene opvatting over het belang van het kind. Volgens de toelichting kan de mate van contact tussen vader en kind een rol spelen, evenals andere overwegingen.

b Uit de uitvoering van de Richtlijnen blijkt dat het ontbreken van contact tussen vader en kind inderdaad structureel als argument wordt gehanteerd in de motivatie van een besluit tot naamswijziging. Als er geen contact is tussen kind en vader dan mag dat geen reden zijn het kind de naam van de vader af te nemen. Het zou een reden moeten zijn voorwaarden te stellen waaronder het contact voortgang kan vinden. Veelal wenst de vader het contact maar wordt dit contact door de moeder geblokkeerd. Naamswijziging is dan een onderdeel van de breuk tussen het kind en de vader waarop de moeder kennelijk aanstuurt. Hetzelfde kan worden gezegd over betaling van alimentatie aan het kind. Als de vader geen alimentatie betaalt, mag dat geen reden zijn naamswijziging toe te staan. Óf de vader heeft niet de draagkracht om alimentatie te betalen óf alimentatiebetaling zou alsnog geregeld moeten worden. c Uit de uitvoering van de Richtlijnen blijkt dat het voldoen aan de driejaarstermijn voor het indienen van een verzoek tot naamswijziging structureel als argument wordt gehanteerd in de motivatie van een besluit tot naamswijziging.
Het feit dat aan de driejaarstermijn is voldaan, mag op zich geen reden zijn het verzoek toe te kennen. Het is alleen een voorwaarde om het verzoek in behandeling te nemen.
d Volgens de toelichting wegen de bezwaren van de vader niet op tegen de wens van het kind zelf tot geslachtsnaamswijziging. De wens van het kind tot naamswijziging is evenwel niet doorslaggevend. Daaruit valt af te leiden dat de wens van het kind duidelijk tot uiting moet komen in het onderzoek. Uit de uitvoering van de Richtlijnen blijkt dat structureel wordt voorbijgegaan aan de bezwaren van de vader die niet zijn eigen belang maar juist het belang van het kind betreffen.

e Uit de uitvoering van de Richtlijnen blijkt dat structureel de wens van het kind als argument wordt gehanteerd in de motivatie van een besluit tot naamswijziging.
Als het kind zelf de naamswijziging wenst, mag dat geen reden zijn naamswijziging toe te staan. Juist in een situatie met een loyaliteitsconflict zal de wens van het kind moeten worden onderscheiden van het belang van het kind. Het kind zal zich waarschijnlijk gedwongen voelen de wens van de moeder te volgen. Bovendien kan een kind de gevolgen van naamswijziging geenszins overzien.

f In de Richtlijnen wordt als argument voor naamswijziging gehanteerd dat het kind veelal onder de gevraagde naam bekend is. In de uitvoering wordt dit argument structureel gebruikt in de motivatie van een besluit tot naamswijziging.
Als er verwarring zou bestaan omdat het kind reeds onder de nieuwe naam bekend is, dan mag dat geen reden zijn om die nieuwe naam officieel te maken. Het zou een reden moeten zijn om ook het gebruik van een andere naam te verbieden als deze naam niet de officiële is.

g Het onderzoek van het Ministerie en van de Raad voor de kinderbescherming naar aanleiding van een verzoek tot naamswijziging dient in alle opzichten zorgvuldig te gebeuren.
De juiste gegevens dienen te zijn verzameld, de gegevens dienen op de juiste manier te zijn verzameld en de gegevens dienen juist te zijn. De gegevens dienen juist te worden geïnterpreteerd en op de juiste wijze tot conclusies te leiden. Bij het trekken van conclusies dienen de aannamen expliciet te worden gesteld. Uit de uitvoering van de Richtlijnen blijkt dat zorgvuldigheid eerder uitzondering dan regel is.

5 Conclusies

a Het Ministerie laat eenheid van naam kennelijk zwaarder wegen dan continuïteit van naam, terwijl juist na echtscheiding continuïteit belangrijker is.
b Het Ministerie laat de wensen van de moeder kennelijk zwaarder wegen dan de belangen van het kind.
c Het Ministerie gaat geheel voorbij aan de gevolgen van een breuk in de continuïteit van naam, terwijl er duidelijke signalen zijn dat deze gevolgen zeer schadelijk kunnen zijn voor het kind.
d Het Ministerie gaat structureel onzorgvuldig om met gegevens en conclusies in het onderzoek ter voorbereiding van een besluit tot naamswijziging en met de motivatie van het besluit.
e Het Ministerie schaadt de belangen van het kind en handelt daarmee in strijd met het belangrijkste uitgangspunt van haar eigen Richtlijnen.

Jack Nuyten;
Destijds contactpersoon naamswijziging

index dossier naamswijziging