Artikel van Joep Zander in Trouw 6-4-2000

Er zijn blijkbaar allerlei ingesleten gedragspatronen, ongeschreven codes en verwachtingen in de samenleving die verdere emancipatie in de weg staan.' Dat zegt staatssecretaris Verstand van emancipatiebeleid (in Trouw van 30 maart). Ze concludeert dat de verdeling van 'arbeid' en 'zorg' tussen de seksen nog steeds onevenwichtig is, ondanks het feit dat zowel vaders als moeders dat anders willen.

Moeders en vaders moeten de zorg en verantwoordelijkheden voor hun kinderen kunnen delen. Codes die dat belemmeren zijn, anders dan te lezen is in de jongste emancipatienota van staatssecretaris Verstand, niet alleen ongeschreven, maar dikwijls ook geschreven. Met name over het aandeel in de zorg van vaders en de aard daarvan hanteren prominente instituten vaak roestige, geschreven opvattingen. Kan het emancipatiebeleid wel aanzetten tot veranderingen op gebieden waar sprake is van stereotypering van het moederschap en daaruit voortvloeiende discriminatie van vaderlijke zorg?

Een veel geraadpleegde encyclopedie start in haar nieuwste versie (Encarta 2000) het lemma vaderschap met de volgende definitie: "De biologische en/of juridische betrekking waarin een man tot een kind staat." Dit is de weerslag van een denken waarbij emotionele betrekkingen tussen vaders en kinderen worden gediskwalificeerd. Neergeschreven vormt ze ook het uitgangspunt voor redeneringen van psychologen, psychiaters en kinderbeschermers. Het vooroordeel dat vaders die voor de zorg voor hun kinderen opkomen, met die juridische strijd vooral hun patriarchale positie proberen te handhaven, wordt erdoor ondersteund.

Vaders die opkomen voor een gelijkwaardige wettelijke zorgstatus worden al snel herrieschoppers genoemd. Toch is het succesvolle maatschappelijke streven naar behoud van gezamenlijke verantwoordelijkheid en gezag (voor beide ouders) en gelijke verdeling van de zorgverplichtingen (Declaration of Langeac on Equal Parenting) vooral door vaders vormgegeven. Deze bewegingen moesten opboksen tegen emancipatieinstituten die gelijke zorgverdeling slechts met de mond belijden. De Nederlandse wet stelt in artikel 204 BW1 dat erkenning van een kind door de vader kan als "het de belangen van de moeder bij een ongestoorde verhouding met het kind of de belangen van het kind niet zou schaden..."Deze bepaling en denkwijze belemmert een cultuurverandering om de moeder niet langer als vanzelfsprekende eerste opvoedingsverantwoordelijke te zien. Overigens is in dit wetsartikel sprake van discriminatie naar sekse (vaderschapsdiscriminatie) en discriminatie naar burgerlijke staat, want in een huwelijk kan de moeder de 'erkenning' niet weigeren. Het vooropstellen van het belang van de moeder is ook in strijd met de rechten van het kind. Gevolg van deze bepaling die vaders handelingsonbekwaam maakt, is dat veel vaders die graag voor hun kinderen hadden willen zorgen statistisch niet bestaan. Deze ongelijkheid met het altijd gekende moederschap dient te worden weggenomen.

Vaders hebben op veel officiële documenten een merkwaardige plaats, van formulieren voor de kinderbijslag (vaders bestaan niet) tot rechtbankformulieren (moeders hebben altijd het gezag en de zorg). De Commissie Gelijke Behandeling verklaart zieh bij klachten over dit soort zaken dikwijls niet ontvankelijk.

Media zijn bij uitstek de overdragers van codes. Berichten over verzorging van (jonge) kinderen en baby's reppen meestal over moeders in plaats van verzorgende ouders. Ze sluiten naadloos aan op opvattingen bij gedragswetenschappers dat vaders voor jongere kinderen een secundaire en vervangbare rol hebben. Uit onderzoek blijkt overigens het tegenovergestelde.

Het blijkt niet mogelijk om mailings voor zorgende ouders aan meneren te adresseren, met als gevolg dat je als zorgende vader niet alleen als mevrouw wordt aangesproken maar ook maandverband door de bus krijgt. Het lijkt een illusie dat je man kunt zijn en tegelijkertijd betrokken pappa.

Tot slot is vermeldenswaard dat een bekend fonds in haar afwijzing van een subsidieaanvraag voor ondersteunende voorzieningen voor vaders opmerkte, dat het hier maar om een aspect van ouderschap gaat. Deze opmerking moet worden bezien in het licht van de vele voorzieningen voor moeders. Ook kinderopvang zou, meer dan nu, kunnen worden geprofileerd als een voorziening voor vaders in plaats van er impliciet van uit te gaan dat het slechts moeders zijn wier verantwoordelijkheid moet worden verlicht. Naast de verborgen impliciete codes waar Verstand het over heeft (beeldvorming en ongezien onderscheid) bestaan er dus verdrongen maar geschreven codes, om over repressie maar te zwijgen. De staatssecretaris zou maatregelen kunnen nemen om ze uit de weg te nemen, zeker als het wetten en wetstoepassing betreft. Zoals bij zoveel vooroordelen heeft het zin de expliciete vormen waarin de codes zich presenteren aan te pakken. Een van de voor de hand liggende manieren om dat te doen is via de Commissie Gelijke Behandeling. Het Clara Wichmaninstituut zal, niet alleen in theorie maar ook in de praktijk, zich meer moeten richten op genderproblematiek en dus ook op mannen. Zorgend vaderschap is leuk, en het is dan ook niet verwonderlijk dat mannen de anderhalve eeuw achterstelling wensen in te halen.

Joep Zander is pedagoog en kunstenaar.

Hij is lid van de begeleidingscommissie van de lezingencydus Mannen-Zorgen-Werken, voorzitter van het Vader en Kind-centrum Nederland en adviseur van enkele ouderorganisaties.

aantekeningen:

Bovenstaand artikel is inmiddels 5 jaar oud en is in veel publicaties en boeken aanghaald ter adstructie van uitspraken over vaderdiscriminatie. Het is daarom m.i gepast om, waar bekend, aan te duiden waar de situatie; wellicht onder invloed van dit artikel, is veranderd.

1. De formulieren kinderbijslag zijn veranderd. De term vader komt er nog steeds niet in voor, maar de term moeder ook niet meer. Op het eerste gezicht lijkt het nu een redelijk evenwichtig formulier. In 2003 merkte senator Terpstra (CDA) in repliek op senator Raak (SP) nog op dat het Nederlandse systeem van kinderbijslag erop gebaseerd zou zijn dat de moeder de kinderbijslaggerechtigde zou zijn. Het is mij momenteel onduidelijk wat de status van die opmerking is, die overigens door Raak ook als waar werd aangemerkt. Bepaald niet uitgesloten dat de uitvoeringspraktijk nog steeds discrimineert. Zeker als je daarbij betrekt de mogelijkheid van indirecte discriminatie.

2. Er bestaat inmiddels een leuke blije doos van Ik-vader

3. Hoewel de wet erkenning afhankelijk maakt van de moeder is de jurisprudentie momenteel inmiddels voorzover ik het kan overzien zo dat vaders in principe hun biologische kinderen kunnen erkennen als ze dat de rechtbank vragen.

4. Het Clara Wichmaninstituut is inmiddels opgeheven. Overigens is er nog steeds bijna geen voorzieningen voor vaders. Ergo de subsidiemogelijkheden voor emanciperende projecten ten behoeve van vaders bij het Directoraat Emancipatiezaken is beeindigd.

5. Al kort na de publicatie van dit artikel werd er in Den Haag een vadercentrum opgericht. Hetzelfde fonds (Julianafonds nu oranjefonds geheten) dat destijds vond dat vaderschap maar zo'n klein aspect van de opvoeding is, ondersteunt nu het Vadercentrum ADAM. Dit centrum is inmiddels zelfs genomineerd voor de "appeltjes-van-oranje-prijs" van dit fonds. Het oranjefonds zet zich nu ook in voor het opzetten van meerdere vadercentra in het land.

Voor meer recente informatie raadplege men mijn boek "Gemist vaderschap"

Joep Zander oktober 2005/februari 2006

klik hier! >> site joep zander

Last Updated http://joepzander.nl/trouw.htm : zie ook de andere pagina's. © siteontwikkeling en beeldrecht Joep Zander