Met enthousiasme breken staatssecretaris Verstand en in haar kielzog congressen en organisaties zich het hoofd over het vergroten van de huiselijke betrokkenheid van vaders bij hun kinderen. In Nieuw Zeeland is net een wet (Shared Parenting Bill) in behandeling geweest die de halfomhalf-verdeling van de zorg als uitgangspunt nam. Ook in Nederland pleiten mannen voor gelijke zorgrechten en het recht om zorgovereenkomsten aan te gaan.

Het oplossen van conflicten daarover kan beter binnen de eigen sociale context plaatsvinden dan binnen een grofmazig en slecht opererende staatsinterventie. Het respecteren daarvan zou een beloning vormen voor de moed om meer sekse-gelijkwaardige zorgarrangementen overeen te komen. Daarmee zou de achterstand van vaders in de directe zorg voor hun kinderen kleiner kunnen worden.

Nieuw Zeeland is al lange tijd voorloper op het gebied van gelijke behandeling van beide seksen. Zo heeft het als eerste in de wereld in 1893 vrouwen kiesrecht gegeven. In Nederland gebeurde dat pas in 1919. Inmiddels loopt Nieuw Zeeland voorop in de discussie over wettelijk zorgrecht voor beide ouders met het recente wetsvoorstel Shared Parenting Bill van parlementslid dr. Newman. Ook in andere opzichten loopt Nieuw Zeeland voorop in de vernieuwingen van het familierecht.

De integratie van de traditionele Maori-cultuur en de nieuwere blanke cultuur heeft in 1989 een van haar hoogtepunten bereikt met de opname van de Family Group Conference (FGC) in de Children Young Persons and their Family’s Act. Zoals in vele traditionele culturen is de rol van de extended family (groot-familie) ook voor de Maori’s aanzienlijk groter dan in vele westerse culturen. Datzelfde geld ook voor de rol van directe leefomgevingen zoals het stamverband. Met de wet van 1989 werden de constructieve mogelijkheden van de omgeving voor het oplossen van familieproblemen geregenereerd en ook binnen de blanke (pakeha-)cultuur ingebracht. Deze ontwikkelingen hebben niet alleen deels succes gehad, maar hadden ook een geweldige internationale uitstraling. Ook in Nederland houden veel organisaties (bijv Family-Continuity International) zich bezig met het implementeren van de beginselen van de familieraad.

In 1999 kwam een groep vaders uit diverse landen van de wereld bij elkaar in het Franse plaatsje Langeac. Daar bespraken ze de uitgangspunten voor een vernieuwende en rechtvaardige zorgverdeling en het familierechtelijk kader daarvoor. Belangrijkste uitgangspunt werd het recht op een standaard halfomhalf verantwoordelijkheids- en zorgverdeling. De zogenaamde Declaration of Langeac on Equal Parenting heeft in Nederland een vruchtbare voedingsbodem gevonden bij ouderorganisaties. Ook de opwaardering van de eigen verantwoordelijkheden van ouders ten opzichte van de staat was een belangrijk motief daarvoor.

Hoewel de FGC nog weinig lijkt te betekenen voor de oplossing van conflicten tussen ouders over de verdeling van de zorgtaken is het zaak dit model serieus te onderzoeken op mogelijkheden die het ook in die situatie biedt. In de meeste westerse landen, inclusief Nederland, vertegenwoordigen onderlinge contracten van burgers over de zorgverdeling nul en generlei waarde. Zelfs in Nieuw Zeeland is de autonomie van ouders, extended family en betrokkenen beperkt door een indringend vetorecht van de kinderbescherming. Ook de institutionele opdringerigheid van sommige hulpverleners bedreigt in de praktijk de autonomie van de familie en daarmee de ontwikkeling van oplossingen.

Als we de FGC ontwikkelen tot een modern instrument in de westerse maatschappij dan moeten we niet alleen de traditionele en intercultureel gekende mogelijkheden tot conflictbeslechting gebruiken, maar ze ook in een vernieuwende context plaatsen. De inbreng van andere derden uit de sociale context van de ouders zou vergroot kunnen worden. Daarnaast is enige relativering naar de omvang van de betrokken extended family op zijn plaats. Daadwerkelijke betrokkenheid zou een rol moeten spelen.

Het zou goed zijn een systeem te ontwikkelen dat ouders stimuleert om uitvoerigere rechtsgeldige overeenkomsten met elkaar aan te gaan over de zorg en de verantwoordelijkheid voor hun kinderen. Deze overeenkomsten zouden ook passages moeten bevatten over conflictbeslechting. Ouders kunnen ook de kaders van hun conflictbeslechting zelf kiezen, daarbij rekening houdend met de mogelijkheden en verplichtingen naar de extended family. Dit kan bijvoorbeeld resulteren in de keuze van een eigen arbitragecommissie die in zijn samenstelling een uitdrukking is van de zelfgekozen context. Zo hoeft minder te worden teruggevallen op de instellingen van de rechtsstaat die dikwijls niet de fijngevoeligheid, het inzicht of de intrinsieke competentie hebben om in te grijpen in ouder-kindrelaties.

Het zal niet altijd eenvoudig zijn vooruitgangsdenken en emancipatie te verbinden met interculturele en historische inzichten en tradities. Ook in Nieuw Zeeland beek dat dit jaar toen de president van Nieuw Zeeland geen feestrede mocht houden ter gelegenheid van het verdrag tussen Blanken en Maori’s (Waitangi) omdat een vrouw niet welkom is in traditionele Maori gemeenschapshuizen. Het bleek ook uit het gemak waarmee zogenaamde vooruitstrevende partijen (groenen en socialisten) hun steun aan de Shared Parenting Bill onthielden.

Misschien is Nederland wel een heel geschikt land om juist in die verouderde waterscheiding tussen traditioneel en vooruitstrevend nieuwe geulen te graven en daarmee een einde te maken aan de dehumanisering van ouder-kindrelaties en de ongelijke verdeling van de huiselijke zorg.

Joep Zander, pedagoog en kunstenaar