Op 26 maart 2001 bezochten wij, Nico van Oosten, Joep Zander en Paul Bastianen, bestuursleden van stichting Vader en Kind centrum (VKC), het Vadercentrum "Adam" in het Laakkwartier in Den Haag. We spraken daar met: Anita Schwab (beroepskracht, opbouwwerkster), Haroen Abdulla, Faris Kulgu, Gerben en Boujemaa Azarkan (allen werkprojectmedewerkers).

ontstaan

Het centrum is ontstaan als een uitvloeisel van de ontwikkeling van moedercentra (hiervan zijn er 2 in de wijk en zo'n dertig in Den Haag). Op een presentatie van de moedercentra vroeg men zich af of het niet goed zou zijn met dezelfde ideeыn een vadercentrum van de grond te tillen. Er lagen een aantal methodische en ideыle achtergronden aan ten grondslag. Behalve de voortrekkersrol van Anita speelde ook de zelfstandige latente en actuele vraag van mannen zelf een belangrijke rol. Naar aanleiding van een gemengde dag met als thema poppenhuizen bouwen, is er discussie geweest of er niet gelijk doorgegroeid zou moeten worden naar een gemengd project (gezinsproject).
Vervolgens zijn er proefactiviteiten voor mannen georganiseerd, zoals dagjes uit en een "Mannen in het zonnetje dag". Een parallelactiviteit met de "Verwendag" voor vrouwen zoals die door de moedercentra werd georganiseerd. "Verwennen" is echter een term die bij mannen te seksuele associaties oproept.). Deze activiteiten werden druk bezocht.
Vervolgens is er een behoefteonderzoek gedaan onder mannen (dat is zoals bekend op zich al bijzonder). Centraal stond de vraag: "Wat heb je als man nodig om gelukkig te zijn?". De hervormde kerk financierde het onderzoek en de gemeente schreef een beleidsnotitie. In 2000 heeft de gemeente gelden beschikbaar gesteld voor een experimenteel project van 3 jaar. Aanvullende gelden komen van de Hervormde Kerk. De doelstelling is dat het VC per jaar 50 mannen "op traject zet". Een registratiesysteem moet er voor zorgen dat er meetbare resultaten zijn. De doelstelling blijkt nu al gehaald te worden: er zijn 250-300 mannen die meedoen aan een of meer activiteiten en er staan er nog eens 250-300 op de wachtlijst.

indrukken

Het centrum ziet er ruim opgezet uit. Er zijn grote etalageramen aan de straatkant. Eigenlijk was de entree zo groots dat ik mezelf vergiste: mijn verwachtingspatroon trok me naar een portiekhuis. Ik had niet verwacht dat het zo indrukwekkend zou zijn. Het gebouw wordt gedeeld met een werkactiveringsproject. In het centrum is een ruime ontmoetingsplaats ingericht. Opvallend is de hoek met zeer Oosters aandoende meubilering. Er is een grote werkplaats voor hout en dergelijke en in de kelder bevindt zich een uitstekend geoutilleerde computerruimte en een naaiatelier. Er is een inpandig winkeltje voor tweedehandsprodukten.Vanwege de hygiыne-voorschriften maakt de overkoepelende wijkwelzijnsinstelling problemen m.b.t. de inrichting van een leskeuken. Wel wordt nu een gewone keuken ingericht. De totale oppervlakte bedraagt maar liefst 600 m2!

positie in de wijk

Het centrum bevindt zich in een achterstandswijk en ontleent een belangrijk deel van zijn doelstelling aan die situatie. Arbeidsactivering is een belangrijke nevendoelstelling die onder andere bereikt wordt door het betaald inschakelen van mensen in het centrum. Faris vertelt hoe hij als aanvankelijk witte illegaal hier mocht blijven en zich het kleermakersvak eigen maakte wat hij nu op andere mannen overdraagt. Het centrum bereikt zo'n 250-300 mannen (op 20.000 wijkbewoners) die meedoen aan reguliere activiteiten. Een gelijk aantal staat op de wachtlijst. Het centrum is elke dag behalve zaterdag open van 14-21 uur.

bezoekers

De bezoekers vormen een goede mix van alles wat er aan mannen rondloopt. Dat betekent dat er een behoorlijk aantal allochtone mannen aanwezig is. In tegenstelling tot wat de publiciteit deed vermoeden is de gerichtheid op allochtonen niet exclusiever dan in algemene welzijnsinstellingen gebruikelijk. Vooral in het begin overheerste het aantal gescheiden mannen. Deze zijn blijven komen maar ook andere mannen nemen nu meer deel. Specifieke voorzieningen (advocaat, zelfhulpgroep) voor gescheiden mannen zijn nog niet ontwikkeld maar er wordt wel over nagedacht.
Vooral op zondag is er veel belangstelling van vaders met kinderen (denk aan omgangsregelingen). Er komen wel eens jongeren aan de deur die te jong zijn. Men wil geen jongerencentrum worden, hij kan terugkomen met vader. Verder hoeven mannen overigens geen vader te zijn om toegelaten ter worden. Vaderschap heeft voor mannen, met name moslimmannen ook de betekenis van zorg voor de wijk en de kinderen in de wijk.

tweede vadercentrum

In Den Haag zijn twee vadercentra gestart. Het andere VC heeft startproblemen, wat volgens Anita te wijten is aan het feit dat daar niet wordt gewerkt met ID-banen en het standpunt wordt gehuldigd dat er meer met welzijnsprofessionals moet worden gewerkt.

organisatie en financiering

Het medewerkersbestand van ADAM bestaat uit 1 fulltime en twee parttime professionals plus 7 mannen uit alternatieve werkvoorzieningsprojecten plus nog een 5-10 vrijwilligers. De vaste ploeg die betaald wordt is in dienst van de welzijnszorg. De gemeente financiert 60 uur per week aan ondersteuning, de Hervomde Kerk nog eens 18 uur. Er is een subsidie van bij benadering 3 ton per jaar van de gemeente plus een hoop aanvulling door de kerk en allerlei andere fondsen. Het buffet brengt ongeveer ƒ 1000,- bruto (excl. inkoop) per maand op. De winkel loopt heel goed, terwijl de werkplaats zich nog moet gaan bewijzen.
In principe wordt er uitgegaan van doorstroombanen. De wijkwelzijnsorganisatie fungeert als werkgever en dat geeft ook wel eens spanningen. Eigenlijk was er een voorkeur voor een autonome organisatie maar daar wilde de gemeente niet aan (een gecentraliseerde overlegpartner).
Elke dinsdag is er een open vergadering (dat wil zeggen dat iedere bezoeker betrokken kan zijn). Een gezamenlijke zomervakantie van een week met een deel van de bezoekersgroep is van essentieel belang voor de opbouw van een hecht kader.

activiteiten

Het valt ons op dat de naam vadercentrum wat meer op kinderen gerichte activiteiten doet vermoeden dan er daadwerkelijk zijn. Verbetering van de relatie met hun kinderen speelt wel een belangrijke rol in de activiteiten van het centrum. Boujemaa vertelt een verhaal over zijn eigen ervaringen met zijn twee kinderen. Met zijn jongste kreeg hij een veel betere en warmere relatie.

Naast de reguliere activiteiten en cursussen (zie bijlage) is er ook een cursus gericht op de manier waarop mannen met elkaar omgaan. De cursus heet "Mannen ondersteunen elkaars leiderschap" dat is een zelf ontwikkelde werkmethode die werkt via vragensetjes. Doel hiervan is de concurrentie tussen mannen doorbreken en elkaar leren steunen in leiding nemen. Er is ook heel praktische hulp als schuldsanering. Er wordt een juridisch spreekuur overwogen. Gezondheidsvoorlichting is activiteit die nog in de kinderschoenen staat en in mei zal beginnen. Er zijn plannen om wat op te zetten in samenwerking met ander organisaties in de wijk. Verder staat er nog een kunstproject op stapel. Er zijn bezoeken geweest aan de politie en de jeugdzorg en een gespreksavond voor alleenstaande vaders georganiseerd. Er is geen specifiek aanbod voor tienervaders of aanstaande vaders. Tienervaders blijken onvindbaar. Maar het zoekwerk is verricht vanuit de tienermoeders, die vaak niet weten wie de vader is of geen contact meer met hem hebben.

werken met mannen

Mannen hebben een eigen manier om bij het VC aan te kloppen: ze vragen geen hulp maar bieden hulp aan om daarna mogelijk zelf hulp te kunnen krijgen. Bij vrouwen ligt dat andersom. Er zijn veel interculturele en andere leersituaties. Witte mannen kunnen leren van de makkelijkere intimiteit bij veel allochtonen. Anita heeft zelfs de indruk dat die gemakkelijkere lichamelijke omgang tussen allochtone mannen een van de aantrekkelijke kanten is van het VC voor witte mannen. Ook allochtone bezoekers worden onderling wel eens met hun cultuurverschillen geconfronteerd. Moslimmannen hebben bijvoorbeeld wat meer moeite met bloot als andere culturen (Suriname). Bij conflicten blijkt tot nog toe de tussenkomst van een vrouw (Anita) erg goed te werken.
De positie van Anita roept dan ook een aantal vragen op. Anita zou het beter vinden als mannen het ook wat dat betreft zelf zouden runnen, maar ze vindt het onnodig er erg dramatisch over te doen als dat niet blijkt te lukken. "Ik zou het ze liever zelf laten doen, maar dan houdt ik wel mijn hart vast" We hebben erg veel waardering voor de manier waarop Anita een en ander invulling geeft. Overigens spelen klassebelangen bij mannen een veel minder onderscheidende rol dan bij vrouwen. Vrouwen laten zich voorstaan op klasse terwijl mannen het juist leuk vinden om met mannen uit andere hoeken contact te zoeken.

knelpunten en lastige situaties
Wij vragen nog wat de mogelijke struikelblokken zijn of waren zodat we daar van kunnen leren.
De volgende worden genoemd:

* Mannen hebben wel de neiging vrouwen binnen te halen voor de gezelligheid en dergelijke dit wordt ook gestimuleerd door vrouwen die zich erover beklagen dat ze niet binnenkomen. Uiteindelijk bestaat hier het gevaar dat de zaak verwatert.

* Het is handiger als de werkvloer klaar is bij start van het centrum. Nu zijn er problemen doordat sommige ruimtes tijdelijk niet gebruikt kunnen worden. Dit stimuleert natuurlijk wel meer de zelfwerkzaamheid en betrokkenheid.

* Ruzie in het team is altijd een groot gevaar, evenals dominantie van het team. Het centrum moet wel gedragen blijven door mannen zelf.

* Homosexualiteit moet expliciet bespreekbaar worden gemaakt vooral onder en met moslims. Overigens merken we in de diskussie dat homosexueel vaderschap een slecht onderkend onderwerp is.

* Verder dient het vrouwlijk leiderschap bij moslims bespreekbaar te worden gemaakt

Joep Zander http://joep.nl.nu

Zie ook tekst en aantekeningen bij het artikel van Joep Zander in Trouw 2001