site joep zander other publications of Joep Zander

Rechtspreken, buikspreken, linkspreken, kromspreken, uitspreken en tegenspreken.................... 

Clientenorganisaties in het familierecht over de kwaliteit van de rechterlijke macht.

in opdracht van het Platform Samenwerkende Cliëntenorganisaties in de Jeugdzorg en het Familierecht. Tekst; Joep Zander.

Het is al weer 15 jaar geleden dat ik dit artikel schreef voor een boek over de Rechterlijke macht van de Universiteit Utrecht en het studiecentrum Rechtspleging. Is er wat veranderd? Ondanks alle mooie praatjes van de heren en dames magistraten: nee. Lees voor de stand van zaken: Nederland een rechtersdictatuur?

Gepubliceerd als: Rechtspreken, buikspreken, linkspreken, kromspreken, uitspreken en tegenspreken in het boek "Kwaliteit van rechtspraak op de weegschaal. Tjeenk Willink / Stichting Studiecentrum Rechtspleging 1997 (PDF))


Niet iedereen ervaart het recht van het rechtspreken als recht. Andere woorden vallen makkelijk op de plaats waar "recht" stond. Vooral bij de in het ongelijk gestelde partij. De logica hiervan maakt echter tevens dat er een neiging kan ontstaan de kwaliteitsvraag niet meer recht in de ogen te kijken. Zeker bij zoiets essentieels als het contact tussen kinderen en hun ouders, kan er beter een keer teveel gekeken worden dan te weinig. De kritiek op het functioneren van het familierecht komt niet van de cliëntenorganisaties alléén maar ook van gerenommeerde wetenschappers als Hoefnagels Footnote . Niet vergeten mag worden dat ongeveer de helft van de kinderen Footnote na scheiding van hun ouders een van de ouders (meestal de vader) niet meer ziet.

De ouderorganisaties zijn blij dat de mogelijkheid wordt geboden een kritisch stuk te schrijven over de kwaliteit van de rechterlijke macht, en maken daar bij deze graag gebruik van.

 

Ik begin met enige citaten uit het werkgroeprapport WOPP-S&O (werkwijze en organisatie primaire processen; scheiding en omgang) van de Raad voor de Kinderbescherming.

Al eerder is vastgesteld dat de juridische procedure alléén, met inbegrip van de adviserende rol van de Raad voor de Kinderbescherming en de uiteindelijke rechterlijke beslissing, niet kan beletten, en in een aantal opzichten zelfs bevordert dat het fundamentele recht van het kind op een gezonde en even wichtige ontwikkeling en uitgroei naar zelfstandigheid langdurig en ernstig wordt bedreigd. Een dergelijk, indirect en onbedoeld schadelijk effect van raadsaktiviteiten is in strijd en onverenigbaar met de waarborgfunktie van de Raad ten aanzien van de rechten van het kind. Footnote

 

Elders erkent de raad dat, meer dan voorheen gedacht, de gevolgen van scheiding voor het kind veel ernstiger zijn dan vroeger werd overzien. En dat....

 

De toe-eigening van een monopolie op de opvoedingsverantwoordelijkheid en op het onderhouden van een relatie met het kind door de ene ouder, met uitsluiting van de andere, gaat per definitie ten koste van het (toekomstig) belang van het kind. Het bestaan van een belangenverstrengeling die nadelig is voor het kind, vormt in aanleg een ernstige bedreiging voor het fundamentele recht van het kind op een gezonde en evenwichtige ontwikkeling en uitgroei naar zelfstandigheid. Footnote

 

Als dit rapport gelijk heeft, wij vinden van wel, dan zal de rechtelijke macht binnenkort ook onder ogen moeten zien wat zij in de afgelopen decennia heeft laten passeren door kinderen van hun ouders te scheiden.

 

Hoe sneller dit pijnlijke proces verloopt hoe beter. Daartoe wil ik een aantal heikele punten blootleggen. We moeten de waarheid in de ogen durven kijken. Dat is onze manier om een bijdrage te leveren aan de discussie over de kwaliteit van de rechtspraak.

 

Waarheidsvinding (linkspreken)

 

Waarom wordt het al jaren gewoon gevonden dat in het familierecht zowel in de behandeling van de individuele zaak Footnote als in de politiek-publieke diskussie Footnote alleen de sociaal-emotionele benadering een rol speelt? Dikwijls ten koste van de waarheidsvinding. Een sterk staaltje komt van de president van de rechtbank Almelo Footnote die meende op grond van de vaststelling dat moeder en in haar kielzog de kinderen de vader als bedreigend erváárt, een straatverbod te kunnen instellen. Zonder daarbij vast te stellen of er daadwerkelijk, zoals de moeder beweerde sprake was geweest van geweld. Het is natuurlijk prettig als mensen in hun emotie serieus worden genomen maar het serieus nemen van de dreiging van een vader terwijl die dreiging mogelijkerwijs niet feitelijk aanwezig is, leidt tot het gevaar van constructie van emotionele werkelijkheden Footnote die geen relatie meer hebben met de fysieke praktijk. In feite is de hele toewijzing van omgang, en vooral de ontzegging daarvan, een afweging van emoties geworden. Veel kinderbeschermers en rechters plegen dan ook te zeggen dat er altijd twee waarheden zijn. Inderdaad zijn er in geval van een conflict twee emotionele waarheden. Het heeft geen zin die te ontkennen. Maar het ontkennen van de waarheid in de zin van de feitelijkheid, zoals die elders het recht een grondslag geeft, leidt uiteraard ook tot missers. Emoties waarderen is niet wezenlijk strijdig met feiten waarderen. Maar waar emoties niet tot in diepte worden doorzien komen ze in aanvaring met de waarheidsvinding zelf. Een moeder die haar kinderen kontakt met de vader ontzegt en daar zeer rigide in is krijgt haar zin op grond van haar emotionele waarheid Footnote ; zij kan er niet tegen. Hiermee worden de feiten omzeild. Die feiten, die bijvoorbeeld besloten kunnen liggen in de achtergronden van de moeder mogen niet verheeld worden. Pas dan worden met de feiten ook de emotionele werkelijkheden recht gedaan. Zo wordt voorkomen dat problemen worden geprojekteerd op de relatie van het kind met de vader. Het ontzeggen van omgang zonder dat er feitelijke problemen zijn aangetoond tussen vader en kind leidt tot verstoppertje spelen. De moeder wordt in haar waan gelaten. En maatschappelijk gezien wordthet moederschap in de waan gelaten dat ze het goed doet. Vaders zijn wél goed toegerust om opvoeder te zijn, Footnote maar komen maatschappelijk niet aan de bak in deze rol. De maatschappelijke fictie is dat vaders niet willen zorgen; maar is dat waar? Als het ontzeggen van omgang niet meer gebeurt en er slechts kinderbeschermingsmaatregelen of ontzettingsgronden worden gebruikt om een kind bij zijn/haar vader weg te halen is er overigens al heel wat minder onderzoek nodig. In dit kader is het dan ook merkwaardig dat de wetsgeschiedenis zo slecht wordt gevolgd Footnote

 

*Idee: Feitelijke waarheden dienen naast de emotionele waarheden te worden gelegd. Waarheidsvinding en de daarmee gevonden feiten zijn van belang bij een kwalitatief goede beoordeling in het familierecht.  

Openbaarheid. (uitspreken)

 

Openbaarheid van uitspraken, nauw verweven met waarheidsvinding, ligt besloten in art. 6.1. EVRM. Uitspraken van de rechter zijn openbaar; privacybescherming doorkruist dat niet. Artikel 6.1 EVRM Footnote stelt immers uitdrukkelijk de privacybescherming aan de orde waar het gaat om de openbaarheid van de zittingen (de toegang tot de rechtzaal) zelf en doet dat net zo opvallend níet waar het om de openbaarheid van uitspraken gaat. Ook de nationale wet weerspreekt dat de openbaarheid van uitspraken zou kunnen worden gerelativeerd. De Nederlandse wetgeving (Grondwet art. 121) en de wetsgeschiedenis Footnote zijn eenduidig en helder. Toch is er tot nu toe geen rechtbank gevonden die zich in dit opzicht aan de wet houdt.

Geanonimiseerd of niet; inzage in uitspraken wordt niet gegeven. Dit geldt notabene eveneens voor uitspraken van klachtencommissies kinderbescherming. Volstrekt zonder enig argument zijn uitspraken in klachtzaken waarin het gaat om het funktioneren van een publiek optredend bestuursorgaan, naar de beslotenheid verwezen. Bij de zittingen wordt geen toeschouwer of persvertegenwoordiger toegelaten, zelfs niet bij klachten over de klachtenbehandeling van de Raad voor de Kinderbescherming. Zaken zonder enige privacywaarde.

 De hoofdgriffier van een rechtbank meende dat het vragen om inzage in uitspraken een bewijs is van wantrouwen in de rechterlijke macht. Persoonlijk vertrouwde ik tot nu op de rechterlijke macht in die zin dat ik dacht dat ze zich althans zelf aan wettelijke bepalingen zou houden, en dus gewoon inzage zou toestaan. Juist waar het familierecht met zulke subjectieve zaken handelt, of meent te moeten handelen, is openheid geen luxe. Bovendien moet met het naleven van de rechtsregels vertrouwen gewekt worden. Rechtbanken die de wet niet naleven wekken geen vertrouwen.

 

*Idee: Van alle uitspraken in zaken worden geanonimiseerde versies gemaakt die in ordners worden opgeslagen op zaaknummer en in een aparte ruimte (bibliotheek, archief) toegankelijk zijn. (Vergelijk de inzagemogelijkheden bij de Nationale Ombudsman)

 

De angst voor de rechter (buikspreken)

 

Angst voor de rechter is een oud verschijnsel dat via een notie van heksenprocessen en inquisitie diep in het collektieve geheugen geworteld zit. Mensen zijn niet zozeer bang dat ze straf krijgen voor iets waar ze straf voor verdienen, uiteindelijk zal gerechtigde confrontatie de gestrafte een spiegel voorhouden. Angst voor de spiegel is een angst voor zichzelf; niet voor de rechter. Dieper zit de angst voor de willekeur die in een aantal rechtsgebieden wordt ervaren. Wat ook diep zit is de angst dat als je een vingertje opheft naar de rechter je hoofd eraf wordt gemaaid. Ik kan niet meedoen aan die aktie omdat mijn boedelscheiding nog moet worden behandeld door de rechtbank, was het antwoord op de vraag of iemand mee wil doen aan een nette aktie waarbij met spandoeken voor de ingang van een gerechtsgebouw werd gepost. Wij moeten in dit kantoor nog langer zaken doen met de rechtbank is de reaktie van veel advokaten op een suggestie tot wraking of klachtindiening.

  In het gebied van het familierecht is deze angst vrij algemeen geworden.Veel justiciablen houden maar hun mond op rechtzaken zelf. Melden dat de moeder geweld tegen jou als vader, heeft gebruikt heet al gauw dat partijen eindeloos kijven over de rug van de kinderen. Overigens wordt met een melding van een moeder over geweld of sexueel misbruik heel anders omgegaan dan met de melding van een vader, ook als het niet een kind maar haar persoon betreft.

  Het lijt mij winst als een rechter zich realiseert dat zij of hij angst oproep, en zich afvraagt of dat wel de bedoeling kan zijn van zijn of haar handelen. Effectief is het oproepen van angst in ieder geval niet. Wel effectief is het oproepen van ontzag en het uitoefenen van gezag. Het zou een zegen zijn voor veel rechters en rechtzoekenden als rechters zich van het verschil bewust zouden zijn.

Het uitoefenen van gezag is opbouwend en is gebaseerd op feitelijke en emotionele inzichten, niet op overrulen. Het zou dan ook verstandig zijn klacht en wrakingsmogelijkheden in het algemeen niet uit de weg te gaan. Bijna alle bestuursorganen waarover geklaagd kan worden beschikken over folders ten aanzien van klachtprocedures. De rechter nog niet.

 

*Idee; Raad en rechter zouden klachtmogelijkheden juist onder de aandacht kunnen brengen in plaats van er repressief mee om te gaan. Procespartijen kan gevraagd worden of ze zich kunnen vinden in de gang van zaken bij een onderzoek. Een folder over de klachtprocedure art 14a e.v. RO bij de Hoge Raad zou geen luxe zijn.

 

Zorgvuldigheid in de rechtsgang (kromspreken) 

 

Rechtzoekenden moeten er van uit kunnen gaan dat er op een onafhankelijke wijze recht wordt gesproken, zonder preoccupatie van rechters met het ene of het andere belang. Het blijkt dat vooringenomenheid met een sexe-belang in het familierecht heel normaal wordt gevonden. Er zijn meerdere formulieren bekend van rechtbanken waaruit zonneklaar blijkt dat het niet denkbaar wordt gevonden dat de vader het gezag heeft of krijgt. Footnote Tot voor kort kwam het ook voor dat rechters een nevenfunktie hadden bij verenigingen die tot doel hebben het belang van de vrouw te bevorderen. Op zich is daar niets tegen, vooral niet als het “belang van de vrouw zo wordt geïnterpreteerd dat zij niet wordt gekluisterd aan luiers en aanrecht. Het overlaten van de zorg voor kinderen aan vaders blijkt echter in de praktijk lang niet altijd door moeders als hun belang te worden gevoeld. Ergo, een politiek correcte formele opstelling kan een daadwerkelijk niet-emanciperende houding verbergen. Daardoor kan het belang van de vrouw als rechtspartij als geslachtsspecifiek belang tegenover dat van de man komen te staan. Kinderrechters die dagelijks omgaan met zaken waar met enige systematiek mannen en vrouwen tegenover elkaar staan, zouden zich beter verre kunnen houden van een schijn van belangenverstrengeling in dit opzicht.

*Idee: Rechters zouden zich er meer van bewust kunnen zijn dat sexespecifieke benaderingen van voorgelegde problemen van omgang en gezag kunnen vervallen tot sexediscriminerende benaderingen. Stereotyperingen zouden uit de boze moeten zijn. Mannen zorgen, op allerlei manieren, zij doen dat ook goed en graag.

  Veel kliënten hebben, al dan niet terecht, de indruk dat de Raad voor de Kinderbescherming bijna nooit door de rechter wordt tegengesproken en vice versa. Omdat het voor vaders nu eenmaal bij beide instituten zelden goed uitpakt is dit niet onbegrijpelijk. Wel onbegrijpelijk is dat gezien deze omstandigheid de adviseur van de Raad voor de Kinderbescherming in de meeste rechtszalen een plaats toekomt die niet past bij een adviseur.

 

*Idee: De Raad voor de Kinderbescherming zou in hogere mate kunnen worden behandeld als een adviseur/getuige dan wel procespartij. Een plaats achter dezelfde tafel als waar de rechtbank zit doet daaraan geen recht. Bij het Hof in Arnhem zit de raad op de achterste rij in de zaal. Het is vanuit hetzelfde oogpunt logisch dat de Kinderbeschermer niet voor of na de zitting met de rechter praat, ergo blijft zitten als partijen de zaal verlaten.

 

Klachten
(tegenspreken)

 

Klachten kunnen de ogen openen.Veel rechters en raden ervaren het indienen van klachten echter als een bedreiging; als een vorm van tegenspreken met dezelfde impact als het verstoren van de gang van zaken op een zitting. Het indienen van klachten wordt door cliënten dikwijls ervaren als een contraproduktieve aktiviteit, die naast de primaire procedure erg veel tijd kost. Dit is niet zo vreemd waar blijkt dat het voorkomt dat dit ook door de beklaagde als contraproduktief wordt voorgesteld Footnote .

Voor klachten over rechters en Raden voor de Kinderbescherming bestaan klachtenprocedures.Deze zijn gescheiden van de inhoudelijke rechtsgang. Aangezien in het familierecht emoties en subjectieve interpretaties een grote rol spelen en er daardoor willekeur kan ontstaan die niet direkt traceerbaar is, kan een slechte bejegening van een partij door raad of rechter ertoe leiden dat die partij kwaad of verontwaardigd is. Dit nu leidt dikwijls tot een negatieve beoordeling van het ouderschap van die partij. Als er redenen bestaan om te veronderstellen dat er een slechte bejegening heeft plaatsgevonden zou er een snel en doortastend klachtonderzoek moeten plaatsvinden. Hiervoor moet budgettair en qua formatie plaats worden gemaakt.

Op dit moment moet klachtbehandeling plaatsvinden ten koste van het produktiebudget Footnote van de onder handen zijnde casus; althans zo blijkt licht de interpretatie te zijn.

  *Idee: Klachten over de raad voor de kinderbescherming die worden ingediend voor een zitting waar de resultaten van een raadsonderzoek aan de orde komen dienen met grote spoed te worden onderzocht en vòòr de betreffende zitting te worden afgehandeld. Dit mag niet tot een vertraging leiden, reden waarom extra middelen moeten worden ingezet om de klacht af te wikkelen

  Het zou een vooruitgang zijn als diegenen die klachten onderzoeken geen schijn van dubbel-funktie hebben in het proces. Om verwarring te voorkomen zouden leden van klachtencommissies, die tevens rechter of griffier zijn bij rechtbanken waar de primaire procesgang plaatsvindt, moeten kiezen. In navolging van de klachtencommissies jeugdhulpverlening zouden er vertegenwoordigers van cliëntenorganisaties in de klachtencommissies kunnen worden opgenomen.

 

*Idee: Er zou een strikte scheiding moeten zijn tussen funkties bij klachtencommissies en ambtelijke funkties bij de rechtbank. Betrek cliënten meer bij de klachtbehandeling.

 

De rechter als probleemoplosser

 Rechtspreken is probleemoplossen; als het goed is. Maar de rechter is onvolmaakt; en soms verergert hij het probleem. Footnote Soms leidt elk ingrijpen in konflikten tot een verslechtering. Natuurlijk kan een bredere oriëntatie van rechters op andere probleemoplossingsmiddelen bijdragen aan een gezonde toepassing van het recht. Maar de rechter moet uiteraard wel recht blijven spreken. Dat is wat anders dan het uit de weg gaan van problemen en dilemma's. Dat is ook wat anders dan met de botte bijl gordiaanse knopen doorhakken (een van de ouders het gezag geven, de omgang ontzeggen) . Dat is ook wat anders dan het eindeloos metacommuniceren van het probleem. In die zin is de rechter geen halve hulpverlener Footnote Elke mogelijke gedachtenconstruktie en filosofie over oplossen van ouderproblemen rond kinderen laat onverlet het basale uitgangspunt dat een kind twee ouders heeft en ook behoefte heeft aan kontakt met die twee ouders. Het doorbreken van die relatie op grond van hoge overwegingen gebaseerd op vermeende hogere wijsheden leidde de afgelopen decennia alleen maar tot vele persoonlijke en maatschappelijke trauma's De haast fysieke grond onder de ouder-kindrelatie kan niet veronachtzaamd worden zeker niet als er een al opgebouwde relatie is tussen beiden. Echte wijsheid vervreemdt niet van de praktijk. Het onderkennen en uitspreken over dilemma’s kán hand in hand gaan met een uiteindelijk mediërende oplossing. Salomon is een mooi voorbeeld van een kombinatie van handhaving (het declaratoire aspekt van het dictum), en gedecideerde wijsheid die bovendien volledig in de sfeer van het kinderrecht ligt. Dat wil niet zeggen dat het zo goed is dat er elke keer maar weer een rechter aan te pas moet komen om ouderproblemen op te lossen, maar wel dat een rechter er is om in een conflikt op een wijze manier de doorslag te geven. In tegenstelling tot wat veel kinderrechters Footnote beweren is een door de rechter opgelegde regeling dan geen onding, maar een groot goed. Het valt mij op dat veel rechters veel praten over het salomonsoordeel maar daar niet altijd het fijne van af weten Footnote

 

*Idee: Het zou goed zijn om de lezing en interpretatie van het Salomonsoordeel tot onderdeel te maken van de rechtersopleiding. Het gaat daarbij niet zozeer om bijbellezing alswel om het onderzoeken van een archetype van wijsheid die bijvoorbeeld ook aan de orde komt in de versie van het Salomonsoordeel van Berthold Brecht en de kritiek op eigendomsopvattingen over het kind zoals Kahlil Gibran die verwoordde in 'Over kinderen'

 

Ouders en partners

  Dat ex-partners ruzie maken is niet te voorkomen door te zeggen dat ze dat niet mogen. Het cliché-geklaag over ouders die voor de rechter staan te bekvechten duidt meer op een grens aan de capaciteit van de rechter. Als er toch ruzie moet worden gemaakt dan vooral wel in de rechtbank. De schone schijn ophouden heeft weinig nut. Beter kan daar worden geleerd partner- en ouderrelaties uit elkaar te houden. Overigens is het merkwaardig dat rechtbanken die twee zaken zelf slecht uit elkaar kunnen houden. Het komt veel voor dat partijen in het Proces Verbaal worden aangeduid als 'man' en 'vrouw'. Dit forceert mensen in het hokje te gaan staan van ruziënde exen in plaats van coöperatieve ouders. Het onderzoeken van partnergeschiedenissen van ouders kan gevaarlijk zijn binnen een procedure over het ouderschap. Het ophalen van die geschiedenissen kán zin hebben, maar dan toch slechts in een bemiddelend/therapeutisch gesprek.

 

*Idee: Subjectieve aanduiding van procespartijen zou moeten worden vermeden. Procespartijen zijn op de eerste plaats partij x en y. Ze zouden zeker niet moeten worden geduid met 'man' en 'vrouw'. De aanduiding 'vader' en 'moeder' zou dan meer voor de hand liggen.

  Omgangskonflikten worden in het algemeen beschouwd als een bron van negativiteit. Er vallen echter ook allerlei positieve opmerkingen over te maken. Het proces is een onderdeel van een zich ontwikkelende emancipatie en individualisatie. Ooit werd scheiding door de vrouwenbeweging ook benoemd als een mogelijkheid tot positieve ontwikkeling. Die aspekten zitten er zeker in als we de konflikten wat beter en opener zouden benoemen en ze niet over de hoofden van kinderen zouden uitvechten. De individualisatie van het vaderschap kan leiden tot een opwaardering van het vaderschap. Het zou goed zijn als daar de ruimte voor werd gecreëerd. In het belang van het kind. Het belang van het kind bij een ongestoorde autonome relatie tussen kind en vader.

 

Geschreven voor het Discussie-congres kwaliteit van de rechtspraak (Stichting Studiecentrum Rechtspleging; S.S.R).

Thema; Gebruikers- en omgevingsgerichtheid.

Bijdrage namens de werkgroep familierecht Footnote

verslag van het congres 25 september 1997 waar deze tekst voor werd geschreven.

 

 

vaders; gewogen en te licht bevonden. Inquisitie3 Joep Zander; klik hier voor artikel miniwa
tegenvoetsporen mail mij zoek op deze site vaders en zorg positieve linken ik vader klik hier voor dossier publikaties Joep Zander internetkunstdossier van Joep Zanderhomepage Joep Zander
klik hier! >>
site joep zander
Last Updated http://joepzander.nl/trouw.htm : zie ook de andere pagina's. © siteontwikkeling en beeldrecht Joep Zander Logo Beeldrecht