balorig |
Het onderstaande is een uitwerking van een interview van Margriet Maas met mij in het voorjaar 1994. Het gaat over de werking van de symboliek in de kunst. En met name mijn eigen kunst
Symbolen kunnen gevaarlijk zijn. Star. Opgelegd aan het beeld, in het beeld, zonder eigen werking, zonder eigen leven. Ter illustratie hiervan vertelt Joep het volgende verhaal.
Dit was eigenlijk min of meer een opwelling, een ingeving, niet beredeneerd, maar wel zeer gewild en bewust. Misschien wel zo ontstaan als idee omdat ik al een tijd bezig was met het verschijnsel 'bollen/ballen' als symbool. Het paste prima in het verhaal, en voor mijzelf was het goed zo. Maar ik verwachtte wel negatieve reakties en die bleven dan ook niet uit. Er waren mensen die de expositie prachtig vonden maar die kerstbal juist afschuwelijk en ongepast.
"Een week later kwam plotseling een positieve reaktie, zeer
positief zelfs, over die kerstbal, de keuze daarvoor, de plaatsing. Deze reaktie kwam van een docent.
Hij vond het prachtig, en was bijna bang geweest dat dit per
ongeluk zo geplaatst was. Hij noemde het professioneel, maar
bracht niet onder woorden waarom.
Het bleek dat hij de expositie heel grondig had
bekeken. Hij kende alle titels en ondertitels, en had het verhaal
- wat er voor mijn gevoel in zat - herkend.
En dat raakte me wel, dat juist iemand die zo'n tentoonstelling
zo zorgvuldig bekeek zo opgetogen was over die rode kerstbal."
"Toen is me eigenlijk opgevallen dat je weliswaar probeert een symbool te gebruiken, het objekt als symbool te duiden. Maar belangrijker is eigenlijk vooral hoe het symbool overkomt, hoe het als symbool werkt. Hoe het je overkomt. Die andere dimensie, daar gaat het juist om. Dat je over het symbool zelf kunt heenkijken, dat je over de werking van een symbool uitspraken kunt doen."
"Shockeren, dat werkt nog wel. In elk geval is het ballorig."
(Ja, denk ik later, misschien is het juist wel balorig om nog te
willen shockeren, in een tijd dat dat niet meer zou werken. Zelfs
het postmodernisme - balorig - weer aan de kaak stellen.)
Terug naar de docent en zijn reaktie.
"Eigenlijk had ik de expositie (? Of het objekt?) juist op hem
gericht, voor hem gemaakt. Misschien heeft hij het aangevoeld.
Wie weet.
"Ik had hier echter mijn eigen interpretatie gegeven van balorigheid, ik moest terug van het letterlijke naar het kulturele begrip van 'balorigheid'. Want kultureel gezien is balorig niet: Niet openstaan voor wat er is. Het is juist: De ander dwingen om te zien of te horen. Dus: shockeren." We raken aan de praat over de zintuigen en dwalen van het eigenlijke verhaal af.
Even eerder hadden we een expositie in de Bergkerk in Deventer
gezien waarin bij een objekt sprake was van optisch bedrog.
Het objekt leek een bolle vorm boven zich te dragen, die erboven
leek te zinderen. Terwijl het er in werkelijkheid niet was.
Hier was spraken van interferentie.
Twee vlakken bovenop elkaar beinvloeden elkaar.
Ieder vlak heeft zijn eigen golfbeweging, bij elkaar produceert
het een nieuwe golfbeweging.
Maar bij dit alles geldt: Doordat het om beelden gaat kan iemand
je als het ware niet meer bedonderen dan bedonderen. Je weet dat
er iets niet klopt. Het "bedrog" is inzichtelijk.
Teksten - gesproken of geschreven - daarentegen kunnen gevaarlijk zijn. Er kan een spel met de waarheid gespeeld worden, door
delen van de waarheid te vermelden, en andere delen juist niet.
Manipulatie met gegevens, of interpretaties. Het allergevaarlijkste is dat het echter lijkt alsof het om "de waarheid" gaat.
En zo komen we langzaam weer terug bij het eigenlijke verhaal. Onder de kerstbal stond een houten hoofd ... zonder oren. Hier komt het "niet horen" dus weer terug. Het niet willen horen of zien dat iemand die zondebok is, eigenlijk het meest zuivere deel is. Deze positie was ontstaan, bewust maar niet gedacht, gerationaliseerd.
Een andere vraag is wat de zondebok er zelf mee doet als hij als het ware besmeurd wordt met schuld.
Hij kan natuurlijk een andere zondebok zoeken, als het ware datgene waarmee hij besmeurd is verder doorgeven. Dit betekent dat de zondebok zelf ook schuld krijgt. Het mechanisme hiervan is bijna onvermijdelijk, je komt uit bij de erfzonde, ieder geeft zijn deel door. De bal die iemand voor de voeten komt wordt doorgespeeld. Het menselijk lot. Niemand ontkomt aan deze kettingreaktie, ieder is zowel zondebok als schuldig.
De enige manier om er nog enigszins aan te ontkomen is om een deel niet door te geven. Door het zelf te dragen wordt het als het ware uitgezuiverd. De zondebok zuivert zich door datgene wat hem belastert. De ergste fouten daarentegen worden misschien wel gemaakt doordat mensen zich niet bewust zijn van dit soort mechanismen. Wraak is een centraal gegeven, het doorgeven van de zonde, van het beladen worden met schuld.
Deze laatste optie is overigens - zo bespreken we - nog geen
kunst. Vormgeven kan duidelijk de funktie van verwerken hebben.
Het vormt een soort verlengstuk van de doorgegeven schuld, die
echter niet naar andere mensen wordt doorgegeven, maar vormgegeven wordt.
Het wordt echter pas kunst als het aan anderen kan/moet worden
getoond. Oftewel, om terug te komen op de werking van symbolen:
Als het als beeld zelfstandig kan werken. Als het gezien kan
worden.
Ik: Dan wordt het in feite kunst, dan komt het bij elkaar, dan
staat het vast, dan is het af. Dan kan het dat eigen leven gaan
leiden.
Belangrijk is dus eigenlijk dat het niet van tevoren vast
staat, maar dat het pas vast komt te liggen in het zelfstandige
kunstwerk. Zodat het levende, het doorleefde zijn direkte uitdrukking krijgt.
Pas dan mag het een symbool worden. Zelfstandig, met een eigen waarde.
Of de kijker dit nu oppakt of niet; ziet of niet, dat is niet meer de verantwoordelijkheid van de kunstenaar. De verantwoordelijkheid van de kunstenaar ligt in wat hij maakt. In wat de kijker ziet zullen altijd verschillen blijven.
Wilt u mij spreken, wenst u inlichtingen over koop van objecten of schilderijen, zat u te denken aan een opdracht of een project, wilt u creatieve adviezen over wat dan ook......... : ..mail of bel 0570-621784
|
Last Updated http://joepzander.nl/balorig.htm : zie ook de andere pagina's |